Rodzaje transportu – charakterystyka, zastosowanie, statystyki

Transport drogowy – najpopularniejszy i najbardziej elastyczny

Transport drogowy to obecnie najczęściej wykorzystywana forma przewozu towarów zarówno w Polsce, jak i w całej Unii Europejskiej. Według danych Eurostatu, w 2022 roku udział transportu drogowego w przewozach towarowych w UE wynosił 24,9% w przeliczeniu na tonokilometry. W Polsce udział ten wynosił 69,0% . Należy jednak zauważyć, że dane te dotyczą pracy przewozowej (tonokilometrów), a nie masy przewiezionych towarów. Różnice w interpretacji mogą wynikać z różnych metodologii pomiaru. Wpływają na to czynniki takie jak gęsta sieć dróg krajowych i wojewódzkich (zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego - około 424 000 km), dostępność floty transportowej (zgodnie z raportem Polskiego Instytutu Ekonomicznego, w 2021 roku polska flota ciężarowa liczyła około 1,15 miliona pojazdów ciężarowych. Liczba ta obejmuje wszystkie zarejestrowane pojazdy ciężarowe, niekoniecznie aktywnie wykorzystywane w transporcie). Transport drogowy oferuje wysoką elastyczność operacyjną, umożliwiając bezpośrednie dostawy od nadawcy do odbiorcy bez konieczności przeładunku, co jest szczególnie korzystne w przypadku dostaw lokalnych jak i regionalnych. Wśród różnych rodzajów transportu, drogowy wyróżnia się właśnie tą dostępnością i uniwersalnością. Do jego ograniczeń należą: limity wagowe (np. maks. 40 ton DMC zestawu w Polsce), opłaty drogowe (np. system e-TOLL) oraz wpływ na środowisko. Zgodnie z danymi Europejskiej Agencji Środowiska, w 2022 roku transport drogowy odpowiadał za 73,2% emisji gazów cieplarnianych z sektora transportu w UE, co stanowiło 21,1% całkowitych emisji gazów cieplarnianych w UE. Tak więc transport drogowy jest największym źródłem emisji gazów cieplarnianych w sektorze transportu w UE, co skutkuje wprowadzaniem licznych inicjatyw mających na celu redukcję emisji, takich jak promowanie pojazdów elektrycznych i rozwój infrastruktury ładowania.

Transport kolejowy – efektywność i duży potencjał przy dużych wolumenach

Transport kolejowy ma długą historię w Polsce i nadal odgrywa istotną rolę w przewozach masowych. W 2022 roku odpowiadał za około 16% masy towarów i ponad 20% pracy przewozowej (tona x km). Według danych Urzędu Transportu Kolejowego (UTK), w 2022 roku koleją przewieziono około 249,4 mln ton towarów, co stanowiło wzrost o 2,4% w porównaniu do 2021 roku. Praca przewozowa wyniosła 62,5 mld tono-kilometrów, co oznacza wzrost o 11,6% względem roku poprzedniego. Chociaż dokładny procentowy udział transportu kolejowego w całkowitym przewozie towarów w Polsce nie został podany w dostępnych źródłach, to dane te wskazują na istotną rolę kolei w przewozach masowych. Spośród wszystkich rodzajów transportu, kolej wyróżnia się bardzo wysoką efektywnością energetyczną – przewóz tony ładunku koleją na dystansie 100 km generuje aż trzykrotnie mniej emisji CO₂ niż przewóz drogowy. Na przykład, emisja CO₂ na tonokilometr dla transportu kolejowego wynosi około 41 g, podczas gdy dla transportu drogowego jest to około 207 g. Kolej jest szczególnie skuteczna w przewozie surowców energetycznych (np. węgla, biomasy), kruszyw, chemikaliów, a także kontenerów w relacjach intermodalnych. W Polsce kluczowymi ośrodkami transportu kolejowego są m.in. Śląsk, Gdańsk i Małaszewicze – terminal obsługujący transport z Chin w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku. Główne wyzwania to czasochłonność procesu załadunku i rozładunku, ograniczenia infrastrukturalne (prędkości handlowe poniżej 50 km/h na wielu liniach) oraz konieczność synchronizacji z innymi rodzajami transportu.

Transport morski – globalny gigant i fundament międzykontynentalnego handlu

Transport morski to dominująca gałąź w skali globalnej – według UNCTAD ponad 80% ładunków światowego handlu odbywa się drogą morską. Statki kontenerowe, masowce i tankowce pozwalają na przewóz ogromnych ilości towarów na wielkie odległości, przy bardzo niskich kosztach jednostkowych. Wśród rodzajów transportu to właśnie morski odgrywa kluczową rolę w międzykontynentalnej wymianie towarowej. Port Gdańsk, największy port morski w Polsce, osiągnął rekordowy wynik w 2023 roku, obsługując 81 milionów ton ładunków, co stanowi wzrost o 19% w porównaniu do 2022 roku (68 mln ton). Wśród obsłużonych ładunków: 37,6 mln ton stanowiły paliwa płynne, co oznacza wzrost o 47,5% rok do roku. Natomiast 20,5 mln ton to ładunki kontenerowe (wzrost o 2,5% r/r). Mimo swojej wydajności, transport morski jest wolniejszy – średni czas dostawy z Azji do Europy wynosi 30–35 dni. Transport morski odpowiada za około 3% globalnych emisji gazów cieplarnianych. W związku z tym, branża stoi przed wyzwaniami związanymi z dekarbonizacją, w tym koniecznością stosowania paliw o niskiej zawartości siarki oraz inwestycjami w bardziej ekologiczne technologie.

Transport lotniczy – prędkość dla najbardziej wymagających

Transport lotniczy to niszowy, ale strategiczny środek transportu, używany głównie do przewozu produktów o wysokiej wartości jednostkowej lub krótkim okresie przydatności do spożycia. Choć jego udział wagowy w światowym handlu wynosi poniżej 1%, to pod względem wartości odpowiada za około 35% globalnego obrotu towarowego. Z usług lotniczych korzystają m.in. branże: farmaceutyczna, elektroniczna, odzieżowa i spożywcza (np. owoce egzotyczne, ryby, żywność bio). W kontekście porównania różnych rodzajów transportu, lotniczy oferuje zdecydowanie najszybszy czas realizacji dostaw. Loty cargo realizowane są zarówno przez przewoźników specjalistycznych (np. Cargolux, FedEx), jak i linie pasażerskie. Zaletą jest bardzo krótki czas dostawy – np. przesyłka z USA do Polski może dotrzeć w 24–48 godzin. Wadą są bardzo wysokie koszty (fracht lotniczy może być 5–10 razy droższy niż drogowy) oraz ogromne emisje gazów cieplarnianych – transport lotniczy odpowiada za około 2,5% globalnych emisji CO₂, mimo niskiego udziału w tonażu.

Transport wodny śródlądowy – niszowy, ale przyjazny środowisku

Transport wodny śródlądowy w Polsce wciąż pozostaje marginalnym środkiem przewozu towarów, mimo swojego niskiego wpływu na środowisko i dużego potencjału rozwojowego. W 2023 roku odnotowano dalszy spadek jego znaczenia – według raportu GUS, przewieziono jedynie 1,689 mln ton ładunków, co oznacza spadek o 18,6% w porównaniu z rokiem poprzednim. Praca przewozowa wyniosła 408,4 mln tonokilometrów, co stanowiło spadek o 8,3% rok do roku. Polska posiada 3 767 km śródlądowych dróg wodnych, z czego 94,2% było użytkowanych żeglugowo, jednak jedynie 5,5% tej sieci (205,9 km) spełnia wymogi żeglugi międzynarodowej (klasy IV i V). Choć transport rzeczny jest znacznie bardziej energooszczędny niż drogowy i charakteryzuje się niską emisją zanieczyszczeń, ograniczenia infrastrukturalne oraz trudne warunki nawigacyjne sprawiają, że jego wykorzystanie jest niewielkie. Wśród analizowanych rodzajów transportu, wodny śródlądowy zdecydowanie wyróżnia się najmniejszym śladem węglowym. W strukturze przewożonych ładunków dominowały surowce mineralne i produkty górnictwa, m.in. rudy metali, torf oraz węgiel. Aby ten ekologiczny środek transportu mógł odgrywać większą rolę, konieczne są inwestycje w modernizację hydrotechniczną, rozwój portów śródlądowych, uregulowanie rzek oraz poprawę systemu zarządzania zasobami wodnymi.

Transport rurociągowy dla surowców energetycznych

Transport rurociągowy odgrywa istotną rolę w przewozie surowców energetycznych, takich jak ropa naftowa i gaz ziemny. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2024 roku przewozy tym środkiem wzrosły o 2,1% w porównaniu do roku poprzedniego, co oznacza odwrócenie wcześniejszego trendu spadkowego. Polska dysponuje rozbudowaną siecią rurociągów: około 2 280 km przeznaczonych do transportu ropy i produktów naftowych oraz ponad 13 500 km dla gazu ziemnego. Kluczowe inwestycje, takie jak Baltic Pipe i GIPL, zwiększają bezpieczeństwo energetyczne kraju poprzez dywersyfikację źródeł dostaw. Mimo że transport rurociągowy stanowi jedynie około 2,3% udziału w przewozach ładunków w Polsce, jego znaczenie strategiczne dla gospodarki i energetyki jest nie do przecenienia.

Transport intermodalny – przyszłość zrównoważonej logistyki

Transport intermodalny łączy w sobie różne środki transportu – najczęściej drogowy i kolejowy lub morski – bez konieczności przeładunku towaru wewnątrz jednostki transportowej. Według danych Urzędu Transportu Kolejowego, w 2023 roku przewieziono 2,431 mln TEU, co stanowi spadek o 14,3% w porównaniu do 2022 roku. Spadek w 2023 roku wynikał m.in. z niestabilnej sytuacji geopolitycznej, ograniczeń na kierunku wschodnim oraz ogólnego spowolnienia gospodarczego w Europie. Zaletą intermodalności jest mniejsze obciążenie środowiska, niższe koszty operacyjne przy dużych wolumenach i większe bezpieczeństwo ładunku. Spośród wszystkich rodzajów transportu, intermodalny stanowi przykład efektywnej synergii różnych form przewozu. Kluczowym czynnikiem sukcesu jest dobrze skoordynowana infrastruktura oraz cyfryzacja procesów logistycznych. Wzrost znaczenia tego segmentu wspiera także polityka Unii Europejskiej promująca przenoszenie ładunków z dróg na kolej (program Shift2Rail).

Podsumowanie – wybór środka transportu zależy od specyfiki ładunku i wymogów logistycznych

Każda z tych form transportu ma swoje zalety, ograniczenia i unikalne zastosowania. Opisywane powyżej rodzaje transportu różnią się pod względem elastyczności, efektywności, skali działania, ekologii i prędkości. Transport drogowy dominuje w elastyczności, kolejowy w efektywności energetycznej, morski w skali globalnej, lotniczy w prędkości, śródlądowy w ekologii, a intermodalny w synergii rozwiązań. Wybór optymalnego środka zależy od rodzaju towaru, czasu realizacji, dostępności infrastruktury oraz kosztów. Coraz większe znaczenie mają także kwestie środowiskowe i cyfryzacja procesów. Trendy przyszłości to rozwój logistyki zielonej, automatyzacja transportu, pojazdy autonomiczne i dalszy rozwój transportu intermodalnego jako fundamentu zrównoważonych łańcuchów dostaw.